Jak uniknąć podwójnej zapłaty za roboty budowlane?

Powstanie odpowiedzialności solidarnej

Do powstania odpowiedzialności gwarancyjnej konieczne jest zawarcie umowy o roboty budowlane pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą (lub podwykonawcą i dalszym podwykonawcą) i wyrażenie przez inwestora (lub także wykonawcy) zgody na jej zawarcie. Zgoda może być wyrażona w sposób czynny, bierny lub dorozumiany. Zatwierdzenie podwykonawcy może mieć miejsce przed zawarciem umowy podwykonawczej, w chwili jej zawierania, a także w toku wykonywania robót.

Według Sądu Najwyższego nawet brak przedstawienia inwestorowi umowy podwykonawczej lub jej projektu wraz z częścią dokumentacji, może skutkować powstaniem tej odpowiedzialności. Wystarczy, że inwestor uzyska wiedzę o osobie podwykonawcy oraz treści umowy zawartej pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (wyrok z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. akt I ACa 765/13) inwestor może wyrazić zgodę na zawarcie umowy podwykonawczej także poprzez tolerowanie obecności podwykonawcy na placu budowy, dokonywanie wpisów w jego dzienniku budowy, odbieranie wykonanych przez niego robót oraz dokonywanie przez niego innych czynności. Przy czym inwestor powinien mieć wiedzę odnośnie zakresu prac powierzonych konkretnemu podwykonawcy oraz znać jego wynagrodzenie, w szczególności sposób jego ustalenia, czy też dochodzenia.

Czym jest odpowiedzialność solidarna?

Odpowiedzialność solidarna oznacza, że podwykonawca, w razie nieotrzymania wymagalnego wynagrodzenia za swoje roboty, może dochodzić jego zapłaty zarówno od wykonawcy (swojego kontrahenta) jak i od inwestora, a także od obu tych podmiotów jednocześnie. Z odpowiedzialności tej nie zwalnia okoliczność, że inwestor już raz dokonał należnej zapłaty za roboty budowlane wobec wykonawcy. Analogiczna sytuacja dotyczy odpowiedzialności za wynagrodzenie dalszego podwykonawcy. Ten ostatni może żądać zapłaty zarówno od inwestora, wykonawcy, jak i podwykonawcy (swojego bezpośredniego kontrahenta).

Kontrola nie wystarczy

Wydawać by się mogło, że monitorowanie przez inwestora lub wykonawcę, czy podwykonawca lub dalszy podwykonawca otrzymał należne wynagrodzenie, powinno zabezpieczać przed ryzykiem podwójnych płatności w budownictwie. Niestety, nie zawsze tak jest. Również mechanizm dokonywania przez inwestora bezpośredniej zapłaty podwykonawcom lub możliwość składania do depozytu sądowego kwot na pokrycie ich wynagrodzenia nie zapobiega całkowicie temu zjawisku. Praktyka, w tym sądowa, pokazuje, że mechanizmy te nie są szczelne i nie chronią dostatecznie przed skutkami odpowiedzialności gwarancyjnej.

Dodatkowo, wszelkie klauzule kontraktowe, które zmierzają do wyłączenia lub ograniczenia solidarnej odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawców, są nieważne z mocy prawa. Przykładowo, za nieważne należy uznać postanowienie umowne, które nakazuje podwykonawcy zwrócenie się z żądaniem o zapłatę wynagrodzenia wyłącznie do wykonawcy, a dopiero w przypadku niemożliwości jej uzyskania (np. na skutek upadłości lub likwidacji wykonawcy), domaganie się jej od inwestora.

Kunsztu prawniczego i znajomości branży budowlanej wymaga formułowanie takich postanowień umownych, które uchronią przed sankcją nieważności i zapewnią skuteczniejszą kontrolę należytego rozliczania podwykonawców.

Kaucje i gwarancje

Poprzez ustanowienie zabezpieczeń umownych można przezwyciężyć trudności i ograniczenia związane z konstruowaniem klauzul umownych wyłączających lub ograniczających skutki solidarnej odpowiedzialności w budownictwie. Powszechnie stosowane są kaucje oraz gwarancje bankowe i ubezpieczeniowe. Z kwoty kaucji lub gwarancji inwestor lub generalny wykonawca może bezpośrednio zaspokoić roszczenia podwykonawców.

Narzucenie skutecznych zabezpieczeń, w tym na wypadek upadłości wykonawcy lub podwykonawcy, wymaga wyważenia kosztów i korzyści ich ustanowienia. Trzeba mieć również na uwadze, że wysokość typowych kaucji i gwarancji (w szczególności tych obejmujących okres rękojmi) nie przewyższa z reguły kilku procent wartości wynagrodzenia generalnego wykonawcy. Jeśli wartość robót budowlanych realizowanych siłami podwykonawców jest znaczna (np. większa niż 50% wartości inwestycji), to takie zabezpieczenia nie uchronią całkowicie przed skutkami solidarnej odpowiedzialności w budownictwie.

Zabezpieczenie pewne ma swoją cenę

Istnieją mechanizmy gwarantujące niemal całkowitą ochronę przed roszczeniami podwykonawców. Zabezpieczenia te są kosztowne i mogą komplikować proces rozliczania inwestycji. Przyczyniają się również do eliminacji z procesu budowlanego podmiotów, których zaangażowanie niesie duże ryzyko podwójnych płatności.

Reasumując, inwestor lub generalny wykonawca, podejmując decyzję odnośnie wymaganych zabezpieczeń, powinni zawsze wyważyć wady i zalety każdego z nich oraz ocenić ich wpływ na krąg uczestników procesu budowlanego.

---

Na czym polega solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy? Czy brak akceptacji umowy z podwykonawcą uchroni przed podwójną płatnością za roboty budowlane? Czy udział niezatwierdzonego podwykonawcy w naradach budowy może skutkować powstaniem solidarnej odpowiedzialności za jego wynagrodzenie? Jakie postanowienia umowne i zabezpieczenia mogą uchronić przed koniecznością podwójnej zapłaty w budownictwie?

W trakcie seminarium 20 maja uzyskają Państwo odpowiedź na te i wiele innych pytań związanych z solidarną odpowiedzialnością inwestora i wykonawcy za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom i dalszym podwykonawcom. Jednocześnie dowiedzą się Państwo, na czym polega dorozumiane zatwierdzenie podwykonawcy i jakie środki należy przedsięwziąć na placu budowy, aby do takiej sytuacji nie dopuścić. Wskażemy również, jak zminimalizować lub praktycznie wykluczyć tego rodzaju odpowiedzialność.

Podczas seminarium omówione zostaną stosowne przepisy prawa polskiego, wybrane tezy orzeczeń sądowych oraz Krajowej Izby Odwoławczej. Ponadto, zaprezentowane zostaną wzorcowe klauzule umowne zmniejszające ryzyko podwójnej płatności za roboty budowlane. Omówimy standardowe rodzaje zabezpieczeń przed tego rodzaju ryzykiem, a także alternatywne formy gwarancji. Zwrócimy uwagę na skuteczność tych zabezpieczeń w kontekście upadłości wykonawcy lub podwykonawcy. Na koniec wyjaśnimy wpływ poszczególnych zabezpieczeń na krąg wykonawców i podwykonawców zdolnych do realizacji inwestycji.

Seminarium adresowane jest do inwestorów, wykonawców i podwykonawców robót budowlanych, tj. wszystkich firm w łańcuchu solidarnej odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawcy i dalszego podwykonawcy. Udział w nim polecamy szczególnie managerom współodpowiedzialnym za kształtowanie lub negocjowanie postanowień umownych i zabezpieczeń oraz dyrektorom i kierownikom nadzorującym realizację robót budowlanych.