NIK: „Inwestycje Polskie” nie wyszły, bo były źle zaplanowane

Zdaniem NIK sposób przygotowania i realizacji programu nie zagwarantował osiągnięcia zakładanych efektów. W latach 2013–2015 wsparcie procesów inwestycyjnych ze środków publicznych wyniosło ok. 30 mld zł, podczas gdy zakładano, że będzie to 40 mld zł.
Ponadto sposób finansowania udziału BGK był niezgodny z założeniami programu – powiększył dług publiczny o 3 mld zł. Tymczasem głównym celem programu było zapewnienie finansowania wybranych długoterminowych i rentownych inwestycji infrastrukturalnych w sposób niepowiększający długu publicznego (oraz mobilizujący długoterminowy kapitał prywatny).

Głównym podmiotem realizującym program był Bank Gospodarstwa Krajowego. W niewielkim stopniu do osiągnięcia efektów przyczyniła się specjalnie powołana do tego spółka Polskie Inwestycje Rozwojowe, zapewniająca finansowanie kapitałowe.

Efektywność 70 proc.

Jak przypomniano w raporcie NIK, program „Inwestycje Polskie” zakładał zapewnienie kwoty 40 mld zł z przeznaczeniem na realizację inwestycji infrastrukturalnych do 2015 r. i około 90 mld zł do 2018 r. Plan zakładał także wykorzystanie aktywów Skarbu Państwa do wspierania wzrostu gospodarczego kraju. Rada Ministrów wyraziła bezterminową zgodę na wniesienie akcji czterech spółek z udziałem Skarbu Państwa do Spółki Inwestycyjnej pod nazwą Polskie Inwestycje Rozwojowe S.A. i do Banku Gospodarstwa Krajowego (do 10 mld zł do każdego z podmiotów), aby zapewnić środki na realizację programu.

W ocenie NIK program „Inwestycje Polskie” został przygotowany nierzetelnie. Nie określono szczegółowych planów ani mierników działania poszczególnych podmiotów, co utrudniało rzetelną ocenę efektów i skuteczności programu. Brakowało także spójnego systemu monitoringu i nadzoru. Nie wyznaczono jednostki koordynującej całość, a nadzór rozproszony był pomiędzy dwa ministerstwa: Skarbu Państwa i Finansów.

Minister finansów , mimo że przekazał na rzecz programu obligacje Skarbu Państwa zwiększające dług publiczny, nie nadzorował zgodności finansowania projektów z założeniami programu – stwierdza NIK. Ministerstwo miało nadzorować BGK, tymczasem nie została nawet wskazana komórka, które miałaby się tym zająć. Z kolei nadzór ministra skarbu państwa nad realizacją programu był niepełny.

NIK zauważa, że program „Inwestycje Polskie” nie miał statusu programu rządowego, gdyż nie został przyjęty przez Radę Ministrów. W jego treści nie były też uwzględniane zmiany koncepcji finansowania. Ograniczało to przejrzystość i rozliczalność programu.
W ocenie NIK podczas przygotowywania Programu w niewystarczającym stopniu uwzględniono fakt, iż podejmowanie decyzji o finansowaniu inwestycji przez Spółkę Polskie Inwestycje Rozwojowe będzie procesem długotrwałym oraz że przedsiębiorstwa krajowe nie przedstawią dostatecznej liczby projektów spełniających wymogi spółki. W efekcie w latach 2013–2015 BGK podpisał umowy na finansowanie inwestycji o wartości 28,9 mld zł, a Polskie Inwestycje o wartości 1,6 mld zł. Łącznie stanowiło to 76 proc. kwoty, jaką zagwarantowano i planowano zainwestować.

134 umowy BGK oraz 3 w ramach PIR

Około 70 proc. środków zaangażowanych w realizację programu BGK zainwestował w projekty podmiotów sektora finansów publicznych oraz przedsiębiorstw, w których bezpośrednim lub pośrednim udziałowcem był Skarb Państwa. Około 20 proc. finansowania ulokowano w inwestycjach podmiotów prywatnych, a ponad 10 proc. zasiliło inwestycje samorządowe.

Wśród 134 zawartych przez Bank umów w ramach Programu w okresie od 2013 r. do końca pierwszego półrocza 2015 r., najwyższe dofinansowania dotyczyły transportu (28,7 proc.), przemysłu (24,9 proc.) oraz energetyki (23 proc.).
Mniejszą skalę działania osiągnęły Polskie Inwestycje Rozwojowe. W okresie 2013- I połowa 2015 r. Spółka zawarła trzy umowy inwestycyjne, na łączną kwotę 1,2 mld zł (Projekt B8 - LOTOS Petrobaltic S.A., Projekt Akademiki - Uniwersytet Jagielloński, Projekt EC Łagisza - TAURON Wytwarzanie S.A.). W tym czasie zarejestrowano 154 zgłoszone projekty inwestycyjne.

Wpływ na to miały m.in. przygotowanie przez inwestorów wniosków niespełniających wymagań. Były też przypadki rezygnacji z dofinansowania ze względu na relatywnie wysokie koszty, związane z zastosowaną przez spółkę wyceną ryzyka – było to konieczne, by udzielone wsparcie nie stanowiło niedozwolonej pomocy publicznej.

Program „Inwestycje Polskie’ został ogłoszony w 2012 roku. Chodziło o zapewnienie finansowania długoterminowych inwestycji infrastrukturalnych (m.in. energetycznych, gazowych, transportowych, samorządowych) w sposób niepowiększający długu publicznego oraz mobilizujący długoterminowy kapitał prywatny.