Ku zrównoważonym połączeniom z Europy do Azji Środkowej

W ramach raportu poddano analizie możliwość utworzenia zrównoważonych korytarzy łączących transeuropejską sieć transportową TEN-T z pięcioma państwami Azji Środkowej – Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem, Turkmenistanem i Uzbekistanem. Przymiotnik “zrównoważone” jest w tym przypadku rozumiany szeroko – dotyczy nie tylko aspektów środowiskowych, ale także społecznych, ekonomicznych i politycznych. Zasięg geograficzny analiz objął nie tylko rzeczone państwa oraz państwa członkowskie Unii Europejskiej, ale również Turcję i kraje w ramach Partnerstwa Wschodniego. Konsultacje realizowano zarówno z państwami, jak i sektorem prywatnym, organizacjami międzynarodowymi, czy organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

Raport uwzględnia zarówno rekomendacje w zakresie inwestycji infrastrukturalnych, jak i działań miękkich. Proponowane projekty inwestycyjne obejmują modernizację i rozbudowę sieci kolejowej i drogowej, zwiększenie możliwości żeglugi morskiej i rozbudowę infrastruktury portowej, budowę centrów logistycznych, czy zakup taboru kolejowego. Z kolei w kontekście działań miękkich autorzy raportu zalecają digitalizację obiegu dokumentów, liberalizację rynków wraz z harmonizacją taryf celnych, usprawnienie kontroli granicznych i procedur celnych, czy też poprawę interoperacyjności. Proponuje się również ustanowienie instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie korytarzem transportowym.

– To kompleksowe studium w kontekście rosyjskiej inwazji na Ukrainę nabrało istotnego znaczenia geopolitycznego. Spójne podejście do korytarzy transportowych przyczyni się do zwiększenia konkurencyjności, atrakcyjności gospodarczej i efektywności operacyjnej systemów transportowych w Azji Środkowej. Jeżeli proponowane działania zostaną podjęte, możliwe będzie zapewnienie przewidywalnego czasu tranzytu na poziomie 13 dni. Dlatego z niecierpliwością czekam na zbliżenie Europy i Azji Środkowej poprzez zrównoważone połączenia transportowe – komentuje cytowana w komunikacie prasowym Adina Vălean, komisarz UE ds. transportu.

33 rekomendowanych inwestycji infrastrukturalnych. Głównie w Kazachstanie

W kontekście środków transportu raport koncentruje się na transporcie lądowym, zarówno drogowym, jak i kolejowym, oraz morskim z uwzględnieniem Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego. Najwięcej rekomendacji w raporcie sformułowano w odniesieniu do Kazachstanu. Spośród z nich pięć ma charakter priorytetowy. To budowa drogi Shalkar – Beyneu, co ma umożliwić szybszy przejazd do Kyzylordy z Aktau o aż pięć dni, budowa obwodnicy kolejowej Ałmaty dla pociągów towarowych, budowa linii kolejowej Darbaza – Maktaaral oraz rozbudowa stacji kolejowych Saryagash (na przejściu granicznym z Uzbekistanem) i Altynkol (stacja rozrządowa) w celu poprawy przepustowości.

Średni priorytet raport nadaje kolejnym sześciu inwestycjom: budowie drugiego toru i elektryfikacji na liniach kolejowych Aktau – Beyneu i Ałmaty – Khorgos, modernizacji infrastruktury portowej w Aktau i Kuryku, odbudowie transgranicznej linii kolejowej z Beyneu do Nukus w Uzbekistanie oraz budowie terminali intermodalnych wraz z centrami magazynowymi i dystrybucyjnymi. W dalszej perspektywie rekomenduje się rozbudowę floty handlowej w Kazachstanie, zakup taboru kolejowego oraz budowę międzynarodowej drogi z Kyzolordy do Uchquduq w Uzbekistanie w celu skrócenia dystansu z 1200 kilometrów pokonywanych obecnie objazdem do długości bliższej linii prostej między tymi ośrodkami, która wynosi 140 kilometrów.

Nie tylko Kazachstan

W przypadku Kirgistanu rekomenduje się przede wszystkim rozbudowę terminala intermodalnego Alamedin w Biszkeku oraz budowę nowego obiektu w Osz. W średnim okresie zaleca się modernizację linii kolejowej Bałykczy – Ługowaja wraz z elektryfikacją oraz budowę nowej trasy Torugart – Arpa – Makmal – Jalal – Abad w celu skrócenia drogi kolejowej z Chin do Europy o 900 kilometrów. W dłuższej perspektywie obydwie szlaki kolejowe mogłyby zostać połączone nową trasą w relacji Bałykczy – Makmal.

W kontekście Tadżykistanu raport wskazuje jako najbardziej pilną potrzebę modernizację centrum logistycznego Fatehabad. W średnim okresie rekomenduje się rozbudowę sieci kolejowej w północnej części kraju w celu zwiększenia dostępności transportowej regionu Sughd, który generuje 64% eksportu Tadżykistanu, zaś długookresowo zalecana jest jej elektryfikacja.

Jeśli chodzi o Turkmenistan, jako najbardziej pilną potrzebę wskazano remont drogi Turkmenbashi – Garabogaz. Istotny jest także rozwój centrów logistycznych na granicy z Kazachstanem. W dłuższej perspektywie zdaniem autorów raportu powinny nastąpić remont drogi Turkmenbashi – Gyzylgaya – Konye – Urgench oraz prace na linii kolejowej Uzen – Bolashak – Bereket, których głównym celem byłby wzrost przepustowości.

Inwestycje w największym państwie Azji Środkowej w zakresie ludności

Last but not least, raport zaleca realizację szeregu inwestycji w Uzbekistanie, który z 36 mln mieszkańców jest najbardziej ludnym państwem Azji Środkowej, wyraźnie przewyższając w tym zakresie nieco ponad 19-milionowy Kazachstan. Najważniejsze z nich to przebudowa stacji kolejowej Oq-Kuprik w celu poprawy przepustowości, poprawa dostępności transportowej regionu Namangan poprzez budowę połączenia kolejowego oraz rozwój multimodalnych centrów logistycznych w Dolinie Fergany, regionie Taszkentu, Samarkandzie, Bucharze i Navoi.

W średnim okresie autorzy raportu rekomendują przebudowę 23 kilometrów dróg dojazdowych do przejścia granicznego Farap/Alat, które zostałoby zmodernizowane, a także realizację uzbeckich odcinków nowych połączeń z Kazachstanem, które zostały wskazane wcześniej (projekt drogowy Uchquduq – Kyzylorda oraz odbudowa linii kolejowej Nykus – Beyneu). W dłuższej perspektywie sugeruje się – być może w formule partnerstwa publiczno-prywatnego – budowę nowych dróg z Taszkentu do Samarkandy i Andidżanu oraz modernizację linii kolejowej Taszkent – Samarkanda.

Przyszłość projektu

Jak wskazuje Komisja Europejska w komunikacie prasowym, opublikowanie raportu poprzedzonego realizowanym od listopada 2021 do czerwca 2023 badaniem otwiera perspektywę implementacji sformułowanych wniosków. Wcześniej muszą jednak nastąpić szczegółowe konsultacje z zainteresowanymi stronami, które zostały zaplanowane na tegoroczną jesień. W przyszłym roku przewiduje się natomiast zorganizowanie Forum Inwestorów.

Komisja Europejska wskazuje na aktualne prognozy wzrostu transportu kontenerów między Azją Środkową a Europą: z 18 tys. TEU w 2022 roku do 80 tys. TEU już w roku 2025, a następnie do 110, 125 i 130 tys. TEU odpowiednio w 2030, 2035 i 2040 roku. To scenariusz referencyjny. Bardziej ambitne założenia, uwzględniające realizację proponowanych inwestycji, wskazują na możliwość osiągnięcia przewozów na poziomie 1,4 mln TEU tylko w ruchu tranzytowym.