Rozpowszechnianie wizerunku osób uczestniczących w realizacji zamówień publicznych

Wizerunek jest bez wątpienia jednym z dóbr osobistych człowieka i podlega szczególnej ochronie prawnej. Ustawodawca wprost wymienił wizerunek w otwartym katalogu dóbr osobistych znajdującym się w art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610; dalej jako „Kodeks cywilny”), tuż obok zdrowia, wolności, czci, swobody sumienia, nazwiska czy tajemnicy korespondencji.

W obecnych czasach często zapomina się, że nie można dowolnie utrwalać i rozpowszechniać wizerunku innych osób bez ich zgody. Szczególnie, dotyczy to sytuacji zamieszczania materiałów fotograficznych czy filmowych w Internecie, na przykład w mediach społecznościowych czy oficjalnych stronach internetowych firm. Wizerunek podlega szczególnej ochronie, zarówno na gruncie Kodeksu cywilnego, jak i ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509; dalej jako „Prawo autorskie”).

Ochrona wizerunku

Kodeks cywilny w art. 23 stanowi, że: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W tym otwartym katalogu dóbr osobistych człowieka wizerunek zajmuje szczególne miejsce.

Pewnego rodzaju uszczegółowienie powołanego wyżej przepisu w zakresie ustanowienia ochrony wizerunku stanowią regulacje Prawa autorskiego. Zgodnie z art. 81 ust. 1 tej ustawy Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

Zwolnienie z obowiązku uzyskiwania zezwolenia

Prawo autorskie przewiduje pewne okoliczności, które wyłączają konieczność pozyskania stosownego zezwolenia. Zezwolenia nie wymaga bowiem rozpowszechnianie wizerunku w przypadku:

1. gdy osoba, której wizerunek ma zostać rozpowszechniony (w braku wyraźnego zastrzeżenia), otrzymała umówioną opłatę za pozowanie (wspomniany wyżej art. 81 ust. 1 zd. 1 Prawa autorskiego),
2. osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych (art. 81 ust. 2 pkt 1 Prawa autorskiego),
3. osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza (art. 81 ust. 2 pkt 2 Prawa autorskiego).

W przywołanych powyżej sytuacjach należy mieć jednak na uwadze kilka zastrzeżeń.

Ad. Pkt 1) Sądy wyjaśniają, że wyrażenie zgody na odpłatne pozowanie znosi obowiązek uzyskania powyższego zezwolenia jedynie w stosunku do osoby, która zapłaciła za pozowanie i tylko w uzgodnionym z nią zakresie. Od treści porozumienia między osobą pozującą a osobą płacącą za pozowanie zależeć będzie zakres dopuszczalnego rozpowszechnienia wizerunku osoby na nim przedstawionej, w szczególności, czy i ewentualnie w jakim celu lub zakresie osoba płacąca za pozowanie może udostępnić innym osobom wizerunek wykonany podczas odpłatnego pozowania.

Ad. Pkt. 2) Gdy wizerunek utrwalono w związku z pełnieniem określonych funkcji, należy:

1. ustalić, czy osobę, której wizerunek będzie rozpowszechniany można uznać za powszechnie znaną, oraz
2. zweryfikować czy wizerunek został utrwalony w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych.

Ad. Pkt 3) W sytuacji, gdy wizerunek danej osoby stanowi jedynie szczegół utrwalonej całości, należy wziąć pod uwagę wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie (z dnia 19 grudnia 2001 r., I ACa 957/01), zgodnie z którym założeniem skorzystania z przepisu o zwolnieniu z konieczności uzyskania zgody na rozpowszechnianie wizerunku jest stwierdzenie podrzędności konkretnego wizerunku wobec przedstawianej całości. Wizerunek danej osoby w takim przypadku powinien odgrywać rolę podrzędną, a jego wyeliminowanie lub też zamiana nie powinna wpływać na wartość ujęcia danej całości.

Obowiązki związane z rozpowszechnianiem wizerunku

Choć prawo autorskie wymaga dla rozpowszechniania wizerunku uzyskania zezwolenia osoby na nim przedstawionej, brak jest jednak regulacji wskazujących w jaki sposób zgoda ma zostać wyrażona. Teoretycznie zgoda taka mogłaby być wyrażona nawet ustnie, jednakże rozpowszechniającemu wizerunek osoby, która taką zgodę wyraziła, trudno byłoby wykazać fakt jej udzielenia oraz jej zakres. W praktyce zalecane jest więc utrwalenie uzyskanego zezwolenia w postaci pisemnej zgody. Powinna ona być konkretna – tj. osoba udzielająca zezwolenia powinna wiedzieć, gdzie jej wizerunek będzie rozpowszechniany. Pisemna zgoda powinna zawierać zakres rozpowszechnienia wizerunku, np. wskazywać, że wizerunek zostanie opublikowany na określonej stronie internetowej, na portalach społecznościowych – Facebook czy LinkedIn.

Należy pamiętać, że brak sprzeciwu wobec fotografowania czy nagrywania nie jest równoważny z udzieleniem zgody na rozpowszechnianie wizerunku. Ponadto, nawet jeśli zgoda taka zostanie udzielona, może zostać w każdym czasie odwołana. Zwłaszcza, gdy sposób wykorzystywania wizerunku narusza dobra osobiste osoby, której wizerunek utrwalono, czego ta osoba nie przewidywała udzielając zgody.

Rozpowszechnianie wizerunku w kontekście zamówień publicznych

Podczas zawierania umów na realizację zamówienia publicznego, dokonywania odbiorów zrealizowanych inwestycji czy innych wydarzeń związanych z zawieraniem i realizacją kontraktów, niejednokrotnie utrwalany, a następnie rozpowszechniany jest w różnego rodzaju mediach wizerunek osób uczestniczących w takich wydarzeniach. Czy zatem, w związku z tym, że mamy do czynienia z realizacją zamówień publicznych, automatycznie możemy zastosować zwolnienie z obowiązku uzyskania zezwolenia na rozpowszechnienie wizerunku, ponieważ rozpowszechnienie dotyczy wizerunku osób powszechnie znanych, a wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych? W takich przypadkach stosować należy zasady określone w Prawie autorskim związane z rozpowszechnianiem wizerunku. Ze zwolnienia z uzyskania zezwolenia na rozpowszechnienie wizerunku skorzystać można po ustaleniu, czy osoby, których wizerunek będzie rozpowszechniany, są osobami publicznymi w rozumieniu Prawa autorskiego.

Orzecznictwo wskazuje, w jaki sposób rozumieć pojęcie osoby powszechnie znanej. W wyroku z dnia 26 maja 2020 r. (sygn. akt: I ACa 13/20) Sąd Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że:

Oceniając, czy osoba, której wizerunek rozpowszechniono, jest powszechnie znana w rozumieniu art. 81 ust. 2 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, trzeba uwzględnić krąg odbiorców, do którego adresowana jest publikacja lub inna forma rozpowszechniania wizerunku. O ile publikacja wizerunku trafia wyłącznie do kręgu podmiotowego, w którym osoba ta jest powszechnie rozpoznawana i spełnione zostają pozostałe przesłanki z art. 81 ust. 2 pkt 1 (a więc wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych), to nie można twierdzić, że naruszone zostają prawa osoby, której wizerunek rozpowszechniono. Jeśli jednak medium, za pośrednictwem którego rozpowszechnia się wizerunek osoby pełniącej funkcję publiczną dociera do kręgu odbiorców, wśród których osoba ta nie jest powszechnie znana, to nie można przyjąć, że spełnione są przesłanki z art. 81 ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy. Zatem bez zgody osoby, której wizerunek ma być użyty, nie można go rozpowszechniać w kręgach i społecznościach, w których osoba ta nie będzie uznawana za powszechnie znaną.”

Kluczowe jest zatem określenie kręgu osób, które będą odbiorcami takiego wizerunku. Jeżeli wizerunek zostanie rozpowszechniony wśród osób, dla których dana osoba jest powszechnie znana, wówczas rozpowszechniający wizerunek takiej osoby będzie mógł skorzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 81 ust. 2 pkt. 1) Prawa autorskiego. Sąd zwrócił ponadto uwagę w powołanym wyżej wyroku, że:

Internet stanowi obecnie podstawowe narzędzie komunikacji społecznej, jednakże popularność tego medium wiąże się również z jego powszechną dostępnością (zwłaszcza w przypadku korzystania z popularnych serwisów internetowych jak np. Facebook czy też YouTube). Jeśli więc osoba, która rozpowszechnia informacje zawierające wizerunek innej osoby za pośrednictwem takiego medium (oświadczenia, obrazy, filmy), nie czyni żadnych starań by ograniczyć dostęp do upowszechnianych danych (np. poprzez zakreślenie kręgu osób, którym udziela uprawnień do przeglądania zamieszczanych treści), to nie może następnie wywodzić, że tylko niektórzy odbiorcy (np. lokalni mieszkańcy) mogli być zainteresowani prezentowaną treścią.

Ochrona wizerunku na gruncie RODO

Wizerunek chroniony jest nie tylko przez przepisy Prawa autorskiego. Podlega on bowiem ochronie również na gruncie przepisów dotyczących ochrony danych osobowych. Należy pamiętać, że wizerunek jest daną osobową, czyli informacją o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. W związku z tym jego przetwarzanie (takie jak np. utrwalanie, publikacja, przechowywanie, rozpowszechnianie czy modyfikowanie) podlega przepisom Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych; dalej jako „RODO”). Wiąże się to przede wszystkim z koniecznością posiadania przez osobę wykorzystującą wizerunek odpowiedniej podstawy prawnej dla jej przetwarzania. Ponadto, na przetwarzającym ciąży szereg obowiązków wynikających z przepisów RODO, w tym w szczególności obowiązek informacyjny oraz obowiązki związane z zapewnieniem bezpieczeństwa danych.

Autor: Milena Waszak, prawnik, dział obsługi inwestycji i zamówień publicznych