Będzie kaskadowe przekazywanie dróg

Sprawa toczyła się niemal od dwóch lat. Latem 2013 roku najpierw Sejm, a potem Senat przyjęły zmiany w ustawie o drogach publicznych. Ich celem było rozwiązanie problemu, który dotykał gminy po nowelizacji prawa w 2003 r.

Wówczas w ustawie o drogach publicznych wprowadzono art. 10 ust. 5, który stanowił, że odcinek drogi krajowej, zastąpiony nowo wybudowanym odcinkiem drogi, z chwilą oddania go do użytkowania zostaje pozbawiony dotychczasowej kategorii i zaliczony do kategorii drogi gminnej. Gminy narzekały, że nie są w stanie tych dróg utrzymać, tym bardziej, że były one wybudowane w wyższym standardzie niż typowa droga gminna.

Zgodnie z nowym brzmieniem ustawy, droga krajowa, zastąpiona nowo wybudowanym odcinkiem, zostanie zaliczona z mocy prawa do kategorii drogi wojewódzkiej. Jednocześnie sejmik województwa będzie mógł podjąć uchwałę o pozbawieniu kategorii drogi wojewódzkiej „odcinek drogi wojewódzkiej o proporcjonalnej długości” i przekazaniu go do powiatu. Z kolei rada powiatu miałaby prawo podjąć analogiczną uchwałę o pozbawieniu kategorii drogi powiatowej wskazanego odcinka na swojej sieci, a wtedy stawałaby się ona drogą gminną. To rozwiązanie nazwano „kaskadowym przekazywaniem dróg”.

Ustawa stanowiła również, że rada gminy, w terminie 90 dni od dnia wejścia w życie ustawy, może, w drodze uchwały, pozbawić kategorii drogi gminnej odcinek drogi, który musiała przejąć na podstawie dotychczasowych przepisów i wtedy będzie on zaliczony do dróg wojewódzkich.

W październiku 2013 roku prezydent Bronisław Komorowski podjął decyzję o skierowaniu nowelizacji ustawy o drogach publicznych do Trybunału Konstytucyjnego. Wystąpiła o to część środowisk samorządowych. Główne argumenty były natury konstytucyjnej: zdaniem prezydenta byłoby to równoznaczne z wycofaniem się państwa z funkcji, jaką jest określanie bezpośrednio w drodze ustawy zadań poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego. Po raz pierwszy w systemie prawnym znalazłyby się przepisy, stanowiące podstawę do określania zadań realizowanych przez gminy i powiaty nie bezpośrednio w ustawie, ale przez samorząd innego szczebla, w drodze uchwały, odpowiednio sejmiku województwa, rady powiatu i rady gminy.

W opinii prezydenta RP takie rozwiązanie budzi wątpliwości co do zgodności z wynikającą z Konstytucji zasadą określania zadań samorządów w ustawie, a także z konstytucyjnie chronioną samodzielnością gminy, będącej podstawową jednostką samorządu terytorialnego.

Dodatkowo prezydent zwracał uwagę na brak precyzyjnych kryteriów uzależniających możliwość przekazania danego odcinka drogi od funkcji, jakie pełni ona dla społeczności lokalnej, czyli faktycznie do jakiej kategorii powinna być zaliczona w zgodzie z kryteriami ustawy.

Trybunał Konstytucyjny rozpatrzył wniosek prezydenta o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją w dniu 22 kwietnia i odroczył wyrok do 26 maja. Tego dnia, dzień po ogłoszeniu wyników wyborów prezydenckich, nie podzielił zastrzeżeń prezydenta i uznał wszystkie przepisy ustawy za zgodne z konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że w toku przekazywania dróg ustawowe definicje drogi wojewódzkiej, powiatowej i gminnej będą stosowane w sposób negatywny, to znaczy że sejmik województwa podejmując uchwałę o pozbawieniu odcinka drogi jej dotychczasowej kategorii będzie wykazywał, że dany odcinek nie spełnia już definicji drogi wojewódzkiej.

Droga ta z mocy prawa trafi do samorządu powiatowego. Jeżeli nie spełni ustawowych warunków zaliczenia jej do dróg powiatowych, rada powiatu będzie mogła skutecznie podjąć uchwałę o pozbawieniu drogi nadanej jej kategorii, a wtedy z mocy prawa droga ta trafi do właściwej gminy. Ma to – zdaniem sędziów TK – realizować w dziedzinie dróg publicznych konstytucyjne dyrektywy decentralizacji i subsydiarności.

Trybunał podkreślił również, że zgodność uchwał organów samorządu z definicjami dróg publicznych będzie przedmiotem kontroli wojewody. Również jednostka samorządu, która będzie beneficjentem uchwały innego organu, będzie mogła po bezskutecznym wezwaniu organu samorządu województwa, który wydał przepis, do usunięcia naruszenia zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.

Ponadto trybunał uznał, że organy jednostek samorządu terytorialnego są związane obowiązującymi definicjami drogi wojewódzkiej, powiatowej i gminnej, co sprawia, że nie jest słuszny zarzut jakoby samodzielnie i w dowolny sposób decydowały o zakresie zadań jednostek samorządowych innej kategorii. Ustawa wyznacza określone ramy, w jakich mogą przekazywać sobie wzajemnie zadania wraz z własnością drogi.

Prezydent po wyroku TK musi podpisać ustawę. Wejdzie ona w życie ciągu 14 dni od chwili ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.