Koalicja Klimatyczna o gazie łupkowym

Gaz z łupków jako paliwo kopalne, nieodnawialne, nie może być odpowiedzią na konieczność głębokiej redukcji emisji gazów cieplarnianych, ani na podstawowe problemy sektora energetycznego. Polska powinna przyjąć ambitny cel redukcji emisji gazów cieplarnianych, taki jak np. zmniejszenie ich do roku 2050 o co najmniej 80% w stosunku do roku bazowego. Taka decyzja oznaczałaby konieczność ograniczenia emisji do minimum 100 mln ton rocznie oraz wprowadzenie głębokich zmian, szczególnie w obszarze wytwarzania, dystrybucji i użytkowania energii.

Model systemu energetycznego w Polsce powinien zmienić się ze scentralizowanego i kontrolowanego przez państwo na rozproszony, bardziej demokratyczny. Kluczową rolę w tej zmianie ma do odegrania rozwój energetyki odnawialnej i poprawa efektywności energetycznej. Koalicja Klimatyczna pragnie podkreślić, że dopóki wymienione w niniejszym Stanowisku warunki nie będą spełnione, wydobycie gazu z łupków będzie powiązane ze zbyt dużym zagrożeniem dla środowiska i społeczeństwa. W obecnej sytuacji, w ocenie organizacji wchodzących w skład Koalicji Klimatycznej, wydobycie gazu z łupków nie może zostać zaakceptowane, nawet jako sposób na zapewnienie paliwa przejściowego służącego odchodzeniu od energetyki opartej na węglu i zabezpieczającego energetykę odnawialną.

W ocenie Koalicji Klimatycznej, jeśli warunki przedstawione poniżej zostałyby spełnione oraz w polityce energetycznej kraju zostałoby przyjęte jasne założenie o zmniejszaniu produkcji energii opartej na węglu w miarę wzrostu eksploatacji gazu z łupków, technologia ta mogłaby stać się tzw. technologią przejściową. Jednocześnie mogłaby pełnić rolę technologii zabezpieczającej energetykę odnawialną, która powinna stanowić podstawę polskiego systemu energetycznego. W szczególności dotyczy to lokalnych, hybrydowych systemów energetycznych dążących do samowystarczalności w zakresie zaopatrzenia w energię.

Ze względu na lokalny charakter występowania tak gazu z łupków, jak i zasobów energetyki odnawialnej mogą one stanowić konkurencję w zaopatrzeniu w energię na poszczególnych obszarach. Aby temu zapobiec, Koalicja Klimatyczna uważa za celowe, by część dochodów państwa z eksploatacji gazów z łupków przeznaczać na rozwój energetyki odnawialnej. Ponadto dopuszczenie eksploatacji gazu łupkowego musi być poprzedzone odpowiednimi zapisami w polityce energetycznej państwa, które zapewnią, że gaz z łupków będzie zastępował źródła energii generujące więcej emisji, a nie źródła odnawialne. Eksploatacja gazu z łupków stanowi istotne zagrożenie dla środowiska i społeczności lokalnej.

Analizy niezależnych instytucji badawczych oraz agencji rządowych potwierdzają, iż może prowadzić do poważnej degradacji środowiska. Dlatego konieczne jest zabezpieczenie się przed jej negatywnymi skutkami, a w szczególności przed:

- Pogłębieniem się deficytów wody w obszarach o niskich jej zasobach w wyniku znacznego zapotrzebowanie na wodę używaną w procesie szczelinowania hydraulicznego.

- Zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i płytkich podziemnych w wyniku powrotu w znacznym procencie płynu (woda, piasek, chemikalia) używanego w procesie szczelinowania hydraulicznego i wpompowywanego pod powierzchnię wracającego wraz z wypłukanymi z górotworu substancjami (mogącymi dodatkowo zanieczyszczać powracający płyn substancjami toksycznymi).

- Występowaniem niekontrolowanych wycieków zanieczyszczonego płynu wykorzystywanego w procesie szczelinowania przez sztuczne (błąd ludzki, niedoskonałość sprzętu) lub naturalne pęknięcia i szczeliny, np. powstałe na skutek wstrząsów lub mikrowstrząsów sejsmicznych.

- Niekontrolowaną emisją metanu z otworu wiertniczego w trakcie wykonywania i zabezpieczania odwiertu oraz przeprowadzania procesu szczelinowania.

- Znaczną, choć ograniczoną w czasie, uciążliwością i szeregiem negatywnych skutków dla społeczności lokalnej wynikających z procesu wydobywczego.

- Zagrożeniem dla potrzeby ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000, a także zachowania krajobrazu kulturowego oraz ochrony produkcji żywności.

Mając powyższe na uwadze Koalicja Klimatyczna uważa za niezbędne powołanie niezależnego zespołu w ramach Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska do czuwania nad prawidłowym przebiegiem procesu poszukiwania i eksploatacji gazu z łupków.
Finansowanie tego zespołu powinno obciążać koncesjonariuszy eksploatacji gazu. Jednocześnie Koalicja Klimatyczna domaga się zapewnienie społeczeństwu, zwłaszcza lokalnemu, gdzie prowadzone są albo będą poszukiwania, czy też eksploatacja, pełnego dostępu do informacji związanych z każdym etapem procesu wydobycia gazu z łupków, włączając dostęp do pełnej informacji nt. składu i ilości substancji wykorzystywanych do szczelinowania.

Eksploatacja gazu z łupków stanowi potencjalnie większe zagrożenie dla środowiska i klimatu niż w przypadku gazu konwencjonalnego. Analizy niezależnych instytucji badawczych oraz agencji rządowych potwierdzają, iż może prowadzić do poważnej degradacji środowiska. Dlatego konieczne jest zabezpieczenie się przed jej negatywnymi skutkami.

1. Zagrożenie – Podstawową różnicą pomiędzy wydobyciem gazu konwencjonalnego i gazu z łupków jest znaczne zapotrzebowanie na wodę używaną w procesie szczelinowania hydraulicznego. Podczas wiercenia otworu zużywa się duże ilości wody do chłodzenia głowicy wiertła oraz do płuczki wiertniczej, która służy do usuwania materiału skalnego. Dziesięć razy więcej wody zużywa się w procesie szczelinowania hydraulicznego. Wodę wymieszaną z chemikaliami, w części toksycznymi, czyli tzw. płyn szczelinujący, zatłacza się pod ciśnieniem do przygotowanego otworu, żeby wywołać pękanie skały. Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego przeciętnie zużycie wynosi ok. 18 tys. m3 na jeden otwór wiertniczy. Niezrozumiała i nieracjonalna jest zmiana prawa geologicznego, zwalniająca z opłat za pobieraną do szczelinowania wodę.

Rozwiązania – Niezbędne są uregulowania prawne zobowiązujące do szczegółowego określenia źródeł pozyskiwania wody na potrzeby wiercenia i szczelinowania hydraulicznego dla każdego odwiertu. Ponieważ wydobycie gazu z łupków zalicza się do szczególnego korzystania z wód, informacje o źródłach wody mogą być zawierane w pozwoleniu wodno-prawnym, które w takich sytuacjach jest obowiązkowe. Potrzebny będzie także mechanizm umożliwiający mieszkańcom terenów sąsiadujących z odwiertem i organizacjom ekologicznym monitoring realizowanych prac pod kątem przestrzegania zapisów koncesji. Podstawą tego mechanizmu musi być pełen dostęp do informacji o warunkach i źródłach poboru wody oraz wprowadzenie opłat za pobór wody, tak jak to ma miejsce w innej działalności gospodarczej. Niezbędne jest także wykonanie oceny ryzyka ekologicznego o charakterze kumulacyjnym (np. pobór wody) w taki sposób, by ocena obejmowała następujące elementy: a. ocena wpływu poboru wody w skali potrzebnej do eksploatacji gazu łupkowego na środowisko i na zapotrzebowanie mieszkańców gmin objętych działalnością wydobywczą; b. zapis o odłączeniu firm wydobywczych od źródeł wody jako pierwszych w kolejności w sytuacji spadku jej zasobów, np. w wyniku suszy.