FIDIC: Czy terminy składania roszczeń rzeczywiście są wiążące?

Szczególne kontrowersje budzą zwłaszcza terminy dotyczące składania poszczególnych dokumentów roszczeniowych – czy to powiadomień, roszczeń przejściowych, czy też roszczenia ostatecznego.
W praktyce można spotkać się z bardzo różnym podejściem do tego zagadnienia. W ostatnim czasie dostrzegalny staje się jednak dość niebezpieczny – w mojej ocenie – trend nadawania tym terminom charakteru bezwzględnie wiążącego, wręcz zawitego, z czym wiążą się niekiedy bardzo dotkliwe konsekwencje dla wykonawców.

Takie podejście uważam za rażąco sprzeczne z konstrukcją Subklauzuli 20.1 i to na wielu polach.

Ale po kolei.

Powiadomienia o roszczeniach

Zacznijmy od początkowego etapu każdego roszczenia, jakim jest powiadomienie.

Zgodnie z klauzulą 20.1:
„Jeżeli Wykonawca uważa się za uprawnionego do przedłużenia Czasu na Wykonanie czy też do dodatkowej zapłaty na mocy jakiejkolwiek klauzuli niniejszych Warunków lub na innej podstawie związanej z Kontraktem, to winien on powiadomić o tym Inżyniera, opisując wydarzenie lub okoliczność dające podstawę do takiego roszczenia.
Powiadomienie winno być przedstawione tak szybko jak tylko jest to wykonalne, i nie później niż w ciągu 28 dni od dnia w którym Wykonawca dowiedział się, lub powinien się dowiedzieć o danym zdarzeniu lub okolicznościach.”

Z powyższego zapisu wynika jednoznaczne zobowiązanie do przedkładania powiadomień w sytuacji, gdy Wykonawca uważa, że dana okoliczność (opisana w treści WSK lub związana z Kontraktem w inny sposób) może stanowić podstawę do roszczenia o przedłużenie Czasu na Ukończenie lub dodatkowej zapłaty.

Co szczególnie istotne, kl. 20.1 zakreśla jednoznacznie termin, w jakim takie powiadomienie winno zostać złożone wraz z określeniem skutków jego niedotrzymania:
„Jeżeli Wykonawca nie zgłosi roszczenia w terminie 28 dni, to Czas na Wykonanie nie zostanie przedłużony, Wykonawca nie będzie uprawniony do dodatkowej zapłaty, a Zamawiający będzie zwolniony z wszelkiej odpowiedzialności z tytułu roszczenia. W przeciwnym przypadku znajdują zastosowanie poniższe postanowienia niniejszego rozdziału.”

Naruszenie wskazanego, 28-dniowego terminu obwarowane jest zatem sankcją w postaci utraty uprawnień do skutecznego żądania zmiany terminów realizacji Kontraktu (Czasu na Ukończenie) oraz dodatkowej płatności, a także zwolnieniem Zamawiającego z odpowiedzialności z tytułu takiego roszczenia.

Ten aspekt – co do zasady – nie powinien budzić wątpliwości: nie dotrzymujesz terminu na złożenie powiadomienia – tracisz roszczenie.

Oczywiście kwestia skuteczności takiego zastrzeżenia umownego budzi szereg kontrowersji zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie prawa zamówień publicznych, niemniej jest to kwestia tak szeroka, że wymagałby oddzielnego opracowania, które nie jest przedmiotem tej publikacji.

Roszczenia: przejściowe, ostateczne

Złożenie powiadomienia stanowi pierwszy krok dla wykonawcy i podstawę do składania roszczeń.
Klauzula 20.1 precyzuje nam, jak powinny wyglądać kolejne działania wykonawcy w tym zakresie:

„W ciągu 42 dni od dnia, kiedy Wykonawca dowiedział się, lub powinien się dowiedzieć, o wydarzeniu lub okolicznościach stanowiących podstawę do roszczenia, lub w innym terminie zaproponowanym przez Wykonawcę i zatwierdzonym przez Inżyniera, Wykonawca winien przesłać do inżyniera kompletne roszczenie, obejmujące wszystkie szczegóły na poparcie podstawy roszczenia o przedłużenie czasu czy też o dodatkową zapłatę. Gdy zdarzenie lub okoliczność, dające podstawę do roszczenia, ma działanie ciągłe, to:
(a) takie roszczenie będzie uznane za przejściowe;
(b) Wykonawca przedstawi dalsze przejściowe roszczenia w odstępach miesięcznych, podając w nich narastające opóźnienie czy też kwoty roszczenia, oraz takie dalsze szczegóły jakich inżynier może w racjonalny sposób zażądać; oraz
(c) Wykonawca winien przesłać ostateczne roszczenie w ciągu 28 dni od ustania skutków, wynikających ze zdarzenia lub okoliczności, lub w innym terminie, jaki może zostać zatwierdzony przez inżyniera na wniosek Wykonawcy.”

Cytowany zapis wskazuje na funkcjonowanie w klauzuli 20.1 trzech terminów dotyczących składania roszczeń tj.
1) terminu 42-dniowego na złożenie kompletnego roszczenia, liczonego od dnia, w którym Wykonawca dowiedział się, lub powinien się dowiedzieć, o wydarzeniu lub okolicznościach stanowiących podstawę do roszczenia, lub w innym terminie zaproponowanym przez Wykonawcę i zatwierdzonym przez Inżyniera
2) odstępy miesięczne na składanie roszczeń przejściowych, gdy zdarzenie lub okoliczność będąca podstawą roszczenia ma działanie ciągłe
3) terminu 28-dniowego na złożenie ostatecznego roszczenia, liczonego od ustania skutków, wynikających ze zdarzenia lub okoliczności roszczenia, lub w innym terminie zatwierdzonym przez inżyniera na wniosek Wykonawcy.”

Analizując treść zapisów dotyczących ww. terminów należy wywieść wniosek, iż żaden z tych terminów nie jest obwarowany sankcjami umownymi, co nakazuje nadać im całkowicie odmienny charakter od 28-dniowego terminu na złożenie powiadomienia.

Klauzula 20.1 nie zawiera zatem w zakresie składania roszczeń (odmiennie od powiadomień) terminów, których naruszenie prowadziłyby do utraty przez Wykonawcę uprawnień do roszczeń o zmianę terminów kontraktowych czy dodatkową płatność.

Skoro więc w zakresie 28-dniowego terminu na złożenie powiadomienia obowiązuje w klauzuli 20.1 rygor co do utraty roszczeń, to – jeśli Zamawiający miałby zamiar nadać ww. terminom dotyczącym już samych roszczeń podobny charakter, wskazałby to wyraźnie, wprowadzając do tej klauzuli analogiczne postanowienia. Powinny one stanowić wprost, że niedotrzymanie któregokolwiek z tych terminów skutkuje bezpośrednio utratą prawa do skutecznego dochodzenia roszczenia, a Zamawiający zostaje zwolniony z odpowiedzialności w tym zakresie – co jednak ma miejsce wyłącznie w przypadku samych powiadomień.

Tym samym, wywodzenie z treści klauzuli 20.1, że „utrata roszczenia” dotyczy również przypadków, w których Wykonawca nie dochował terminów na składanie roszczeń (przejściowych, ostatecznych) stanowiłoby nieuprawnioną wykładnie rozszerzającą wobec klauzuli 20.1, sprzeczną z przepisami prawa powszechnie obowiązującego.

W przypadku inwestycji publicznych, przyjęcie odmiennej interpretacji co do ww. regulacji prowadziłoby do naruszenia regulacji PZP. Opis przedmiotu zamówienia, jak również dokumentacja kontraktowa, nie może podlegać późniejszym zmianom w zależności od okoliczności realizacji zamówienia (orzeczenie KIO z dnia 23 lutego 2017 r. sygn. Akt KIO/KD 8/17). W konsekwencji, jeżeli dokumentacja kontraktowa udostępniona na etapie przetargu miała określoną treść, nie można jej swobodnie modyfikować i nakładać na wykonawcę dodatkowych obowiązków na etapie realizacji zamówienia publicznego.

Wnioski

Klauzula 20.1, regulująca tryb składania roszczeń, przewiduje, że wyłącznie 28-dniowemu terminowi na składanie powiadomień można nadać charakter terminu zawitego, którego przekroczenie powoduje utratę przez Wykonawcę uprawnień w zakresie roszczeń o Czas na Ukończenie oraz dodatkową płatność.

Pozostałe terminy wskazane w tej klauzuli tj. termin 42-dniowy na złożenie kompletnego roszczenia, odstępy miesięczne na składanie roszczeń przejściowych czy termin 28-dni na złożenie roszczenia ostatecznego mają charakter wyłącznie instrukcyjny i porządkowy, a ich ewentualne naruszenie nie może rodzić wobec Wykonawcy takich negatywnych konsekwencji, jakie Warunki Kontraktu przypisują naruszeniu ww. 28-dniowego terminu na powiadomienie Zamawiającego o okolicznościach uzasadniających ewentualne roszczenie.

Autor: Jędrzej Witaszczak, radca prawny DSK Kancelaria