Ważne zmiany dla podwykonawców - solidarna odpowiedzialność za wynagrodzenie po nowelizacji

Z uwagi na często występujący wcześniej problem niewypłacania wynagrodzeń podwykonawcom w 2003 roku weszły w życie przepisy przewidujące solidarną odpowiedzialność inwestora oraz wykonawcy (generalnego wykonawcy) wraz z podmiotem zawierającym umowę z podwykonawcą (dalszym podwykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy (dalszemu podwykonawcy). Omawiana nowelizacja wprowadza w tym zakresie istotne zmiany.

Kiedy więc – zgodnie z nowym brzmieniem art. 6471 k.c. – powstanie solidarna odpowiedzialność inwestora oraz wykonawcy (generalnego wykonawcy) za wynagrodzenie podwykonawcy (dalszego podwykonawcy)? Ustawa w nowym brzmieniu przewiduje powstanie solidarnej odpowiedzialności inwestora w dwóch sytuacjach, tj. w razie (i) pisemnego zgłoszenia podwykonawcy (dalszego podwykonawcy) inwestorowi oraz w przypadku określenia w pisemnej umowie pomiędzy wykonawcą a inwestorem szczegółowego zakresu robot wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę.

Co jest istotne, gdy „źródłem” odpowiedzialności inwestora jest zgłoszenie?

Zasadniczym „źródłem” solidarnej odpowiedzialności inwestora za wynagrodzenie podwykonawcy jest dokonanie stosownego zgłoszenia. Zgłoszenie, pod rygorem nieważności, musi być sporządzone na piśmie oraz musi zawierać (precyzyjne) oznaczenie osoby podwykonawcy, a także szczegółowy przedmiot powierzonych mu robót. Zgłoszenie to winno nastąpić przed przystąpieniem podwykonawcy do wykonywania robót. Co istotne, uprawnienie do dokonania zgłoszenia ma nie tylko wykonawca (generalny wykonawca), lecz również podwykonawca, który może dokonać zgłoszenia samodzielnie, zapewniając przez to prawidłowe ukształtowanie treści tego zgłoszenia (w szczególności w zakresie określenia przedmiotu powierzonych mu robót).

Można powiedzieć, że ustawodawca stara się w ten sposób uregulować i uporządkować kwestię bardzo praktyczną, czyli konsekwencje braku zgłoszenia podwykonawcy przez jego kontrahenta zlecającego podwykonawcy pewne prace. Dotychczas do kwestii tych różnie podchodziła praktyka. Konsekwencją tego było to, że sądy – stając w obronie podwykonawców – nierzadko przyjmowały istnienie solidarnej odpowiedzialności inwestora w oparciu o konstrukcję tzw. „zgody dorozumianej” nawet w przypadku, gdy inwestor biernie tolerował obecność podwykonawcy na placu budowy. Nowe przepisy zmierzają do tego, aby wyeliminować tę praktykę.

Jednym z elementów zgłoszenia jest szczegółowe określenie przedmiotu robót powierzonych podwykonawcy. Jest to bardzo istotne, stanowi bowiem przesłankę odpowiedzialności inwestora oraz służy wyznaczeniu granicy kwoty wynagrodzenia, do której odpowiedzialność ponosić będzie inwestor. Odpowiedzialność ta jest bowiem ograniczona określoną w umowie z inwestorem wysokością wynagrodzenia wykonawcy za daną część robót, która następnie została powierzona podwykonawcy. Jest to kolejny argument przemawiający za tym, aby w kierowanych do inwestora zgłoszeniach (a także w umowach podwykonawczych) określać zakres robót powierzonych podwykonawcy w oparciu o treść umowy łączącej inwestora i wykonawcę.

Inwestor może w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu zgłoszenia podwykonawcy złożyć sprzeciw. Sprzeciw ten będzie musiał być złożony zarówno wykonawcy jak i podwykonawcy (niezależnie od tego kto dokonał zgłoszenia),a termin złożenia sprzeciwu będzie dochowany tylko wtedy, jeśli dotrze on do obu podmiotów, tak aby mogły się z nim zapoznać w ciągu 30 dni.

A na co zwrócić uwagę gdy będzie to umowa dotyczącą powierzenia robót podwykonawcy?

Opisywane powyżej zgłoszenie nie jest wymagane dla powstania solidarnej odpowiedzialności inwestora wówczas, gdy w umowie zawartej pomiędzy nim a wykonawcą (w formie pisemnej pod rygorem nieważności) określony został szczegółowy przedmiot robót wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę. W takiej sytuacji z punktu widzenia podwykonawcy warto upewnić się (np. domagając się kopii umowy lub oświadczenia inwestora w tym zakresie), że umowa pomiędzy inwestorem a wykonawcą została zawarta w formie pisemnej oraz określa w sposób szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego (w sposób precyzyjny) podwykonawcę.

Kiedy podwykonawca będzie mógł przystąpić do robót?

Najkorzystniej, aby podwykonawca przystąpił do robót w momencie, kiedy zaistnieją podstawy do solidarnej odpowiedzialności inwestora, a więc gdy w terminie 30 dni od dnia doręczenia zgłoszenia inwestor nie wniesie sprzeciwu lub w terminie określonym umową wiążącą wykonawcę i inwestora. Wydaje się, że termin 30 dni na złożenie sprzeciwu przez inwestora może znacznie spowolnić proces realizacji umów o roboty budowlane (dotąd inwestor na ewentualne zastrzeżenia lub sprzeciw miał 14 dni).

Powstaje ponadto szereg problemów związanych z tym, że sprzeciw w zasadzie nie musi być uzasadniony, a jego skuteczność nie jest uzależniona od jakichkolwiek przesłanek. Oprócz tego, problemy mogą pojawić się w sytuacji, gdy inwestor złoży sprzeciw przed upływem wspomnianych 30 dni podczas gdy podwykonawca w tym samym czasie przystąpi już do powierzonych mu robót. Powyższe problemy z pewnością staną się źródłami sporów rozstrzyganych przez sądy w ciągu najbliższych paru lat.

Zakres solidarnej odpowiedzialności

Inwestor odpowiada solidarnie za wynagrodzenie za roboty powierzone podwykonawcy jedynie do wysokości wynagrodzenia ustalonego za te roboty w umowie o roboty budowlane pomiędzy wykonawcą a inwestorem. Ważne jest, aby przedmiot powierzonych podwykonawcy robót był w zgłoszeniu (umowie zawartej pomiędzy inwestorem a wykonawcą) określony w sposób dostatecznie szczegółowy pozwalający na jednoznaczne określenie, jakie roboty zostały powierzone podwykonawcy.

Ważne jest także, aby podwykonawca, zawierając umowę z wykonawcą miał świadomość, jakie wynagrodzenie przewidziane zostało za ten zakres robót pomiędzy inwestorem a wykonawcą (do takiej bowiem tylko wysokości będzie solidarnie odpowiadał inwestor). Trudność z ustaleniem zakresu solidarnej odpowiedzialności inwestora powstanie natomiast w przypadku, gdy w umowie pomiędzy inwestorem a wykonawcą nie zostanie wprost określone wynagrodzenie za roboty powierzone podwykonawcy (wynagrodzenie będzie ustalone jedynie w odniesieniu do całości robót bez rozbicia ceny ofertowej). Inwestor może bowiem chcieć udowadniać, że wynagrodzenie należne wykonawcy za roboty przekazane podwykonawcy jest w istocie mniejsze niż wynika to z umowy podwykonawczej czy zgłoszenia. Będzie to prawdopodobnie źródłem licznych sporów sądowych.

Dalsi podwykonawcy

Z mocy art. 6471 § 5 k.c. reguły dotyczące powstania solidarnej odpowiedzialności określone w art. 6471 § 1 – 4 k.c. stosuje się odpowiednio do wynagrodzenia dalszych podwykonawców. Ochrona interesów dalszych podwykonawców ma być realizowana poprzez ustanowienie solidarnej odpowiedzialności inwestora i wykonawcy z kontrahentem dalszego podwykonawcy. Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących podwykonawców do dalszych podwykonawców ma oznaczać m.in., że podmiotem dokonującym zgłoszenia dalszego podwykonawcy inwestorowi może być wyłącznie sam dalszy podwykonawca lub jego kontrahent. Podmioty te powinny być także adresatami ewentualnego sprzeciwu inwestora i wykonawcy.

Problemy, problemy, problemy…

O ile wyraźne wskazanie uprawnienia do dokonania samodzielnego zgłoszenia faktycznie jest dla podwykonawcy korzystne, o tyle długi termin na sprzeciw, brak (jak się wydaje) możliwości przyjmowania dorozumianej akceptacji podwykonawcy mimo braku jego formalnego zgłoszenia inwestorowi (względnie zawarcia stosownych zapisów w umowie między inwestorem a wykonawcą) oraz pewne kwestie związane z ograniczeniem kwotowym odpowiedzialności mogą być źródłem sporów. Niekorzystne wydaje się ponadto zniesienie wymogu formy pisemnej pod rygorem nieważności dla umów zawieranych z podwykonawcami – wpłynąć to może na wydłużenie postępowań dowodowych w takich sprawach.